İvriz Köy Enstitüsüne giriş sınavını kazanıp kaydımı yaptırdığım tarih, 23. 03. 1943’tü. Okul kuruluş halindeydi. Güneşin vurduğu duvar diplerinde ders yapmaya başladık. Okulun bağ-bahçe ve yapı işlerine de karıştık. Derken, Nisanın ilk haftası içinde Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç geldiler. Eğitim seferberliği hızla sürüyordu. Ne Bakan makamında oturuyordu ne de Genel Müdür. Ne Enstitü Müdürünün makam odası vardı ne de öğretmenler odası.

Ne de dört duvarlı derslik. Dekroli usulü açık hava okulu iş eğitimiyle sarmaş dolaş sürüyordu. Duvar dibi dersliğimize teftişe gelen Tonguç beni ayağa kaldırıp da soru sorduğunda yalnız akla karayı seçmedim, aynı zamanda bu seferberliğin anlamını da kavradım. “Nedir devletin vatandaşlarına karşı görevleri?” diye soruyordu, dersimizin yurt bilgisi olduğunu öğrenen Tonguç.

Benden yanıt alamayınca, öğretmenimiz Mümtaz Sayın’a dönüp şöyle dedi: “Bunlar yedi yüzyıldır konuşturulmadıkları için çocuğun durumunu doğal karşılıyorum, konuşturun bunları. Konuşturun ve düşündüklerini söylemeye alıştırın. İlk yapacakları iş bu…”
30.09.1947 tarihinde Aksaray’ın Nurgöz köyünde öğretmenliğe başladım. Bir yandanda yazıyordum.

1950 başında Bizim Köy isimli kitabım çıktı. Çıktıktan üç ay sonra tutuklandım. Sonra ceza almadan salıverildim. 15 Haziran 1950’ de Celal Bayar’ın çağrılısı olarak Çankaya’ya çıktım. Bu esnada Cumhurbaşkanlığı Fransızca çevirmeni Nurullah Ataç’la tanışma olanağı buldum.

1952’de Hayal ve Gerçek adlı ikinci kitabımı yayınladım. 1953 Ekim’inde Ankara Gazi Eğitim Enstitüsüne girdim. Bir yandan kitaplarım yayınlanırken, 1964 yılı ortalarından 1965 ortasına kadar Fransa’da Avrupa Sosyoloji Merkezine çalışma ve araştırma yapmaya gittim.1965 seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi’nden İstanbul adayı oldum.

1968 yılında öğretmenlikten istifa etmek zorunda bırakıldım. 1971–1972 öğretim yılında Venedik Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı okuttum. 1979 başında Kültür Bakanı Ahmet Taner Kışlalı tarafından danışman olarak atandım. Kültür Yüksek Kurulu üyeliği ve sekreterliği yaptım. 12 Eylül 1980’de bir süre Almanya’da kaldım.
Antalya Aksu Köy Enstitüsü çıkışlı Naciye Poyraz ile evliyim. Ahmet ve Tezer isimlerinde iki çocuğum var.

Aziz ŞEKER: Eserlerinizde Anadolu gerçekliğinin toplumsal ve kültürel kaynaklarından besleniyorsunuz. Anadolu insanını bir bütün olarak işliyorsunuz. Eserlerinizden, yazın hayatınızdan kısaca bahseder misiniz?

Mahmut MAKAL: İvriz’deyken şiir ve yazı yazıyordum. Yazdıklarım okulumuzun dergisi olan ‘İvriz’ de, Ankara’da çıkan ‘Ülkü’de, Eskişehir’de çıkan ‘Yayla’da, Konya’da çıkan ‘Ekekon’da yayınlanıyordu. Bir Köy Öğretmeninin Notları başlığıyla ilk yazım 1948’in Mayıs ayında Varlık’ta çıktı. 1950 başında yazılarımı adını Bizim Köy koyduğum bir eserde topladım. 1952 Şubat’ında Hayal ve Gerçek adlı ikinci kitabım yayınlandı.

Köy bir kaynaktı, sürekli yazmak istiyordum köyü. Aralık 1954’te Memleketim Sahipleri adıyla üçüncü kitabım çıktı. Köy ve Eğitim, Yeni Ufuklar, Varlık gibi dergilerde yazılarım sürüyordu. Bizim Köy adlı kitabım 1966 yılında Uluslararası Eğitim Bilim ve Kültür Kuruluşu UNESCO’nun ‘Dünya Kültürüne Hizmet Ödülü’nü aldı.

Değişenler (Bizim Köy, 1975) adlı kitabım 1977’de Türk Dil Kurumu ödülünü aldı. 1997’ye kadar 17 kitabım yayınlandı ve zaman içinde çeşitli basımları yapıldı. Bazıları Fransızca, İngilizce, Almanca ve İtalyanca başta olmak üzere çeşitli dillere çevrildi. Fransız ve Belçika televizyon şirketleri köyümde belgesel filmler çektiler. Bu filmler çeşitli Avrupa televizyonlarında gösterildi.

Edebiyatçılar Derneğine, Türkiye Yazarlar Sendikasına ve Dil Derneğine üyeyim.

Aziz ŞEKER: İnsancıl ve toplumcu bir aydın, köy enstitüsü çıkışlı bir yazar olarak biliniyorsunuz. İlerici ve gerçekçi bir edebiyatınız var. Köy enstitüsü eğitim programlarını göz önüne alarak günümüz eğitim sistemini kısaca değerlendirebilir misiniz?

Mahmut MAKAL: Köy Enstitüleri uygulaması, eğitim yoluyla köyü canlandırmak, toplumu etkilemek, yetiştirilecek yeni insanların çabalarıyla çağdaş uygarlık kervanının ardından yetişmek ereğine dönüktür.

Köy Enstitülerinde, insanoğlunun erdeminin ve yaratıcılığının, elleriyle beyni arasında kurabileceği uyumla doğru orantılı olduğu gerçeğine uygun biçimde yetişiyordu yeni insan. Eğitimin gerçek ereği, halk kaynağını harekete geçirmek, üstündeki karanlık perdeyi, yetişen çocukların eliyle kendisinin yırtıp atmasını sağlamaktır. Böyle eğitim kurumu, böyle yetişmiş insan istenmiyor.

Bu yüzdende Atatürk’ün Türkiyesi eğitimsiz, işsiz, yönsüz-yöntemsiz, idealsiz insanların, din tüccarlarının ülkesi oldu. Öğretmen yetiştirmekten bile korkuyoruz. Dünyasal, çağcıl, bilimsel ve laik bir eğitim uygulanmasına geçemeden, düşünen, konuşan, ülke sorunlarının çözümü için didinen insanı yetiştirmeden ve de bu insanlardan yana davranacak yöneticilere kavuşmadan hiçbir yere varamayız. Geriye geriye giderek gericiliğin çıkmasına girdik.

Köy Enstitüleri uygulamasının günümüz koşullarına göre işletilmesi bir seçenek olabilir.

Aziz ŞEKER: Yazarlık hayatınızda bu güne değin ne tür zorluklarla karşılaştınız?

Mahmut MAKAL: 1949 Eylülünde ilk sürgünü yaşadım. Nurgöz’den aynı ilin Çardak Köyüne atadılar. İlk kitabımı çıkışından üç ay sonra gördüm. Görür görmez de Aksaray hapishanesini boyladım. Tutuklanmamın nedeni görünüşte kitabım değildi. “Demirci, kömürcü bir olacak bizim kuracağımız düzende” diyerek komünizm propagandası yapmıştım sözde.

Bu iftiralarla kaç kişi, kaç kuşak harcandı… Bir aydan fazla tutuklu kaldım. Köy Enstitülerini kapatanlar, beni cezalandıranlar, onların ardılı iktidarlarla Demokrat Partiyle sürüyordu. Kitaplarımı yazarken, siyasal çevreler de sanki yazılmamasını istiyordu, tedirgin etmeyi görev biliyorlardı.

Mahmut MAKAL: Özürlü dostlarımıza uygun eğitim programlarının hazırlanmasına 50 yıl önce Gazi Eğitim Enstitüsünde Özel Eğitim Şubesi açılarak başlandı. Mithat Enç dönem itibarıyla yoğun çaba sarf edenlerin başında geliyordu. Çok da emeği geçti. Eğitimcilerin, bilim adamlarının kısaca tüm duyarlı insanlarımızın gayretlerine bağlı, edebiyat eserlerinin özürlülerimizin yaşamlarına kazandırılması, bununla beraber olanaklar artırıldıkça okullar açılmalı, öğretmenler yetiştirilmeli, onlara özgü eğitim kurumlarının açılmasının yanında kitaplar basılmalı kısaca.

Aziz ŞEKER: Ülkemizin koşullarında özürlü sorunsalının yazınımıza yansımaları hakkındaki düşüncelerinizi öğrenebilir miyiz?

Mahmut MAKAL: Hatırıma ilk gelen Mithat Enç’İn yazmış olduğu kitaplardır. ABD’li yazar Helen Keler’in yazmış olduğu eserler de örnek gösterilebilir. Özürlü sorunsalının yazınımıza yansıması ve buna ilişkin edebiyat yaratımlarının çoğalması öncelik konuyla ilgili bilincin gelişmesine bağlı. Körlere yönelik eğitimin-alfabenin gelişmesi her zaman bir başlangıç olarak algılanmalıdır.

Bu olumlu yolda ilerlemeye çalışıldığını söyleyebiliriz. Kendimden bir örnek vermek istiyorum. Ben Gazi Eğitim Enstitüsündeyken, gönüllü bir insan olarak, körlere kitap okumaya giderdim.

Aziz ŞEKER: Edebiyat bilimi ve sanatı, toplumsal çelişkileri, toplumsal sorunları yansıtmada görev yüklenebiliyor mu yeteri kadar ve çözüm yolları gösterebiliyor mu?

Mahmut MAKAL: Ötelerden beri süren bir tartışma günümüzde de sürüyor. “Sanat sanat için mi? Sanat toplum için mi?” Bunun gereksiz bir tartışma olduğunu düşünüyorum.

Bence her şey toplum içindir. Aydın olarak nitelendirdiğimiz okur-yazarların büyük bir kısmı fil dişi kulelerine çekilmiş, topluma yabancı, üretimden kopuk bir hayat sürüyorlar. Edebiyat eserleri olsun, bilim yapıtları olsun, gericiliğe-safsataya savaş açmalıdır, onlarla mücadele etmeli, sürekli devrime hizmet etmeli, kısaca uygarlığa yelken açmalı yani insanı görmeli.

Toplumsal sorunlara ayna olmuş, onları yansıtmada görev üstlenmiş yapıtlar gerçek ve ilerici eserlerdir. Kalıcı olanlar da bunlardır ve kuşaktan kuşağa insanlık birikimlerinin taşıyıcısı olurlar.

Aziz ŞEKER: Türkiye’de aydının / sanatçının yeri, toplumsal mücadelede hangi tarafta olmalıdır, hangi amaç için yazmalıdır?

Mahmut MAKAL: J.P. Sartre’nin çok sevdiğim, benimsediğim bir sözü var. “Yazar aç milyarlar için yazmadıkça hep bir tedirginlik duygusu altında ezilecektir” diye. Yazar, bence de emeğin, ezilenlerin, yoksulların kısaca toplumda yaşayan haklı insanların yanında olmalıdır.

Aziz ŞEKER: Değişen sosyo-ekonomik yapı içinde, gelişen özürlü anlayışını nasıl değerlendiriyorsunuz? Yaşamın her alanında hissedilen bu sorun ne tür bir anlayışla çözüme ulaştırılabilir?

Mahmut MAKAL: Topluma bir bütün olarak bakmak gerekir. Özürlü insanlar da, yaşayan toplumun insanları ve bir parçasıdırlar. Toplum sağlığına-eğitimine yönelik tüm çalışmalar özürlüleri de kapsamalıdır. Özürlü anlayışında değişen bir gelişme var. Bunun süreceğine inanıyorum.

Aziz ŞEKER: Edebiyat sanatının varlığı ve sorumluluğu toplumsal gelişme sürecinde belirleyici olan temel kültürel unsurlardan biridir diyebiliriz. Bu nedenle edebiyatçının toplum karşısında tarafsız olmayan bir sorumluluğu var mıdır? Sanatçı eserlerinde toplumsal ihtiyaçları derinlemesine görebiliyor ve somutlaştırabiliyorsa, ihtiyaç kesimlerine yürekten inebiliyorsa (bir bilim adamı titizliğini ve bir sanatçı duyarlılığını sizin eserlerinizde görebiliyoruz) sorumluluk üstlenmiş oluyor mu tarihsel olarak? Siz kitaplarınızda Anadolu toplumsal yapısının ürettiği insan tipolojisinden yola çıkarak toplumsal sorunlara yer yer parmak basıyorsunuz. Biraz bahseder misiniz sanatçı, toplum ve eser diyalektiğinden?

Mahmut MAKAL: Yazar, toplum esenliği için yazmalıdır. Kısaca toplumun malı olmalıdır. Edebiyatta temel öğe insan olduğuna göre, edebiyat insanı ve toplumu üretim yapısının değişmesi, toplumsal değişme süreci içinde izleyecektir. Sanatçı toplum adına sorumluluk yüklenecek, kişisel hırsı, bireyciliği geri plana itecek; toplum adamı olacaktır. Bazı eserlerimde, mücadele eden insanları işlemişimdir. Sürgün yiyen öğretmenler, greve giden işçiler, zor koşullar altında çalışan insanlar gibi…

 Devletin kültür politikası kendi kaynaklarımızdan beslenmeli, ilerici olmalıdır. Ulusumuzun karakterine en uygun eğitim kurumları kurulmalı, köy enstitüsü geleneğinden de beslenen, toplumsal aydınlanmanın köklü, aydınlıkçı bir eğitimle bağımsızlığa sahip çıkarak gerçekleşeceğine inanılmalı. Sürekliliği olan bir yapıya benzetilebilir bu.

Aziz ŞEKER: Toplumsal yapının insancıllaştırılmasında sanatın-edebiyatın yeri ne olacaktır? Derin bir edebiyat tarihi bilinci günümüz koşullarında oluşturulabilecek mi? Bu bilinç toplum katmanlarını hoşgörü şemsiyesi altında birleştirebilecek mi?

Mahmut MAKAL: Zaman içinde eğitim yoluyla oluşturulması gereken bir durumdur bu. Bilimsel, kültürel ve sosyal kaynaklar yurt kaynakları, uygarlık birikiminden yöntemli bir biçimde yararlanma, edebiyat tarihi bilincini oluşturur. Bu birikimlerden yararlanmasını bilen her ulus kuşaklararası bağıntıyı da geliştirecektir. Toplumsal katmanlar arasındaki hoşgörüde böyle gelişir.

Aziz ŞEKER: İsterseniz son bir soruyla konuşmamızı bitirelim. Edebiyat eserleri ve sanatçılar toplumbilimsel ifadeyle, yaşadıkları toplumsal koşulların ürünü olarak ortaya çıkarlar ve gelişirler. Bu koşulları göz önünde tutarak hoşunuza giden son dönem şair ve yazarları söyleyebilir misiniz?

Mahmut MAKAL: Eserlerin ve sanatçıların toplumsal koşulların ürünü olarak ortaya çıkması tezine katılıyorum. Ülkemizde 1940’lardan itibaren her yönden gelişen bir toplumla karşılaşıyoruz. Toplumcu hareketlerin ve düşüncelerin geliştiği bu yıllarda; ülke bağımsız, özgür koşullarda yetişen, yurdunu seven, toplumcu-sol görüşlü bilim adamları-yazarlara sahip. ‘Kırk Kuşağı’ olarak bilinen bir değer kuşağı var.

Rıfat Ilgaz’ı, Orhan Kemal’i, İzzettin Dinamo’yu, Atilla İlhan’ı o kuşaktan gelen ve hâlâ etkisini sürdüren yazarları örnek verebiliriz. 50’li, 60’lı yıllardan itibaren bağımsızlığına gölge düşen, bağımsızlığını yitiren ülke koşullarında yetişen yazarlar tam anlamıyla yazar olamaz, çünkü yazmak için özgürlük, bağımsızlık şarttır. Ülkemizin nesnel koşulları bunun böyle olduğunu gösteriyor.